Op 7 maart is voor Tweeboomlaan 74 een struikelsteen onthuld voor Abraham van den Berge (1895-1945). Deze Hoornse onderwijzer moest zijn hulp aan Joodse onderduikers met de dood bekopen. Tachtig jaar geleden, op 7 maart 1945, overleed hij in kamp Buchenwald.
De onthulling gebeurde in aanwezigheid van twee kleinkinderen van Abraham van den Berge. De Joodse baby die de oorlog overleefde dankzij de moed van Abraham en zijn vrouw Elisabeth, was eveneens aanwezig. Loekie Themans (81) was er speciaal voor over gekomen uit Israël.
De struikelsteen werd zichtbaar doordat Evi Feldmann van Jenaplanschool De Tandem het zand erover wegveegde. Daarna legden de aanwezigen een witte roos bij de steen. Saar Munnik van adoptieschool De Tandem las na de bloemlegging een gedicht voor.
Abraham en zijn vrouw Elisabeth boden tijdens de oorlog hulp aan Joodse onderduikers. Aan het pas getrouwde echtpaar Nathan en Esther Smit-Huidig en vanaf eind 1943 aan een Joodse baby van enkele weken oud: Loekie Themans.
Toen de Duitsers dit ontdekten, werd Abraham op 10 februari 1944 gearresteerd. Na veel ontberingen is hij uiteindelijk terecht gekomen in kamp Buchenwald. Daar is hij op 7 maart 1945 overleden. Het eveneens gearresteerde Joodse echtpaar Nathan en Esther Smit-Van Huiden is minder dan een maand na hun arrestatie in Auschwitz door de nazi’s vermoord: op 7 maart 1944.
Elisabeth bleef na de tragische dood van haar man achter met drie kinderen. Baby Loekie overleefde de oorlog dankzij de moed van Abraham en Elisabeth van den Berge.
Jou Inhoud Komt Hier
Baby Loekie overleefde de oorlog
Loekie Themans werd op 23 november 1943 geboren in het stadsziekenhuis in Hoorn. Zijn moeder Gerda was een Joodse verpleegster die daar onder een valse naam werkte en in het ziekenhuis was bevallen. Zijn Joodse vader Sally zat elders in Hoorn ondergedoken.
Direct na de arrestatie van Abraham zijn Elisabeth en haar kinderen op verschillende adressen ondergedoken, evenals Loekie. Elisabeth weigerde Loekie bij het Duitse hoofdkwartier te brengen, zoals haar was bevolen. Loekie kwam terecht in een nieuw onderduikgezin: bij de familie Laan in De Goorn. Na de oorlog is hij herenigd met zijn ouders en hij woont inmiddels al weer zestig jaar met zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen in Israël.
Yad Vashem
Toen Loekie Themans in 2016 tijdens Open Joodse Huizen bij toeval de juiste familienaam van zijn eerste onderduikouders ontdekte, heeft hij zich direct sterk gemaakt voor het postuum toekennen van de Yad Vashemonderscheiding voor Abraham en Elisabeth van den Berge. Deze hoogste Israëlische onderscheiding werd op 3 mei 2017 door zijn drie kinderen – Bram, Herman en Marja – in ontvangst genomen. Ze zijn inmiddels alle drie overleden.
Loekie is nog de enige overlevende van de tragische gebeurtenis die zich ruim 81 jaar geleden op Tweeboomlaan 74 heeft afgespeeld. Hij sprak zijn waardering uit voor het bestuur van Comité 40-45 Hoorn, dat er met deze struikelsteen voor zorgt dat deze vreselijke gebeurtenis niet wordt vergeten.
Medemenselijkheid
Burgemeester Jan Nieuwenburg benadrukte nog eens de gedachte achter de struikelstenen. ‘Je struikelt met je hoofd en je hart en je moet buigen om de tekst te lezen. Deze steen helpt ons om Abrahams verhaal – en daarmee het verhaal van vele andere slachtoffers van de nazi’s – niet alleen vandaag, maar voor altijd door te vertellen.’
Voorzitter Gerard Braas van Comité 40-45 Hoorn refereerde aan de tragische
gebeurtenissen op 10 februari 1944, die leidden tot de dood van drie mensen. Die van de Joodse onderduikers Esther en Nathan Smit-Huidig precies 81 jaar geleden in Auschwitz en die van Abraham van den Berge in Buchenwald, precies 80 jaar geleden. ‘En waarom? Omdat hij joodse landgenoten hulp bood!’
Een nooit eindigend verhaal
Kleindochter Yolande van den Berge, dochter van oudste zoon Bram, vertelde dat het verhaal van haar grootouders nooit eindigt. ‘Omdat het nog altijd een rol speelt in mijn leven en hun verhaal nu zo goed als mogelijk vastligt op de website oorloginhoorn.nl.
Pas toen haar vader Bram bijna tachtig was, kregen zijn kinderen hem zover om te vertellen over zijn jeugd en de oorlogsjaren. ‘Wat zich werkelijk in het hoofd van mijn vader heeft af gespeeld, ben ik nooit te weten gekomen. Wel weet ik dat zijn gemoedstoestand een wissel heeft getrokken op ons gezinsleven. Het heeft mij ook in positieve zin gevormd. We leerden over recht en onrecht. Dat je niet achter de massa moet aanlopen, maar dat je je eigen mening moet vormen en dat iedereen erbij hoort.’
Verteerd door schuldgevoel
Een ander puzzelstukje van het verhaal van Abraham en Elisabeth werd aangedragen door kleindochter Patricia van der Pieterman, dochter van Marja van den Berge. Zelf heeft ze veel gehoord van haar oma Elisabeth die werd verteerd schuldgevoel. ‘Ze voelde zich schuldig omdat zíj het was geweest die erop had aangedrongen om onderduikers in huis te nemen. Maar ze voelde zich ook schuldig omdat ze haar eigen jongste kind – een kleuter nog – na de dood van Abraham heeft verwaarloosd. ‘Ze is medicijnen gaan studeren als afleiding voor haar oorlogstrauma’s. Het was voor haar keihard werken of niet meer willen leven.’
Achterkleinzoon Dion, een kleinzoon van Abrahams middelste zoon Herman, betreurde het dat zijn opa Herman de steen nooit zelf zou zien. ‘Hoewel hij het diep van binnen erg mooi had gevonden dat vandaag voor zijn ouderlijk huis deze steen wordt gelegd.’
Lees het volledige verhaal over Abraham, Elisabeth en hun Joodse onderduikers hier:
Over een moedig onderwijzersechtpaar en een Joodse baby – Oorlog in Hoorn
